Moderne slavernij of innovatief verdienmodel?

Het zijn wel erg zware termen: “mensenhandel, valsheid in geschrifte en deelname aan een criminele organisatie”. Je verwacht ze wellicht in Zuid-Amerika of in een duister Oostblokland. Maar zeker niet in Nederland of België, en zeker niet als het gaat over het arbeidsrecht of de positie van zelfstandige chauffeurs.

Toch zijn dit wel de zaken die ten laste worden gelegd aan de Belgische CEO van PostNl, Rudy van Rillaer. PostNL vroeg de Belgische justitie snel om opheldering. Dat is natuurlijk niet vreemd. PostNL is een beursgenoteerd bedrijf en daarmee ook uitermate gevoelig voor negatieve publiciteit. Maar de vraag die snel opkomt: “wat is er nu eigenlijk aan de hand?” En ook veelgehoord: “waar rook is, is vuur”.

Voorop gesteld: de Belgische justitie moet hier eerst maar eens een zaak van maken. En of het tot een veroordeling komt voor dergelijke zware feiten, is ook nog maar de vraag. Reputatieschade? Zeker, maar daarin zien we helaas weinig verschillen met andere spelers in deze markt.

Kern van het probleem ligt hem in de relatie tussen PostNL (samen met de meeste andere pakketbezorgers, zoals DPD en DHL) en haar werknemers. Of opdrachtnemers,…. of toch werknemers? De pakkettenmarkt is overspannen, snel groeiend en winstgevend. Althans als je de personeelskosten weet te beheersen. En daar ligt de crux. Naargeestig is gezocht naar argumenten waarom de bezorgers toch vooral ondernemers zijn en geen werknemers. Maar dat PostNL hier al jaren geleden de plank volledig missloeg is te lezen in een eerder blog dat ik schreef in 2016. Overduidelijk wilde PostNl wel de lusten van werknemers, maar niet de lasten.

In het geval van PostNl lijkt het erop dat er feitelijk geen enkel zicht was op wat er zich in de markt echt afspeelde. Opdrachtnemers bleken op hun beurt weer opdrachtgevers: ze verzamelden een netwerk van kleine zelfstandigen die uiteindelijk het echte werk verrichte. Van ARBO of Arbeidstijdenwet had men geen weet. En dat er toch enige sprake was van ketenverantwoordelijkheid werd over het hoofd gezien. De uitwassen waren echter wel zichtbaar: sprokkelende chauffeurs die, met veel risico, tegen waardeloze tarieven het vuile werk moesten opknappen. En dan begint het inderdaad wel een beetje op mensenhandel te lijken.

Kosten beheersen door het overhevelen van risico’s naar opdrachtnemers is op zich niet vreemd, maar dan moet er wel sprake zijn van vrije onderhandelingsruimte over tarieven. Daarvan is in het geval van PostNL, noch bij de andere bezorgbedrijven, geen enkele sprake. Het gaat gewoon om het omzeilen van de toepassing van de reguliere arbeidsvoorwaarden (doorbetaling bij ziekte, pensioenopbouw en ontslagbescherming). Niet meer en niet minder.

En waar de problemen in België nu worden aangepakt, leunt men in Nederland achterover. De Arbeidsinspectie heeft onvoldoende capaciteit om bedrijven te controleren op juiste toepassing van de Arbeidstijdenwet of om te onderzoeken of er sprake van schijnzelfstandigheid. Dat laatste is in Nederland eigenlijk al 10 jaar onmogelijk. Noch de VAR (Verklaring Arbeid Relatie), noch de Wet DBA (Deregulering Beoordeling Arbeidsrelaties) noch web modules van de Belastingdienst gaven enig houvast om te beoordelen of er sprake was van een ondernemerschap/opdracht of een dienstverband.

Maar ondertussen zijn er wel uitspraken van de Hoge Raad die duidelijk richting geven (Uber en Deliveroo): in de meeste gevallen is er bij pakketbezorgers gewoon sprake van een arbeidsovereenkomst. Maar wie gaat het in de praktijk brengen? Vooralsnog niemand.

En het nieuwe kabinet Rutte IV dan? Ik hoor het u denken. Nieuwe bestuurscultuur, nieuw elan, er moet toch iets gebeuren? Journalist/econoom Mathijs Bouman was tijdens het laatste congres van branchevereniging Bovib glashelder: “Niets! Er zullen geen besluiten worden genomen, er zal alleen maar ruzie in Den Haag ontstaan.”

Tot zover. Is er dan geen enkel sprankje van hoop? Toch wel: Vereniging Zelfstandigen Nederland (VZN), Platform Zelfstandige Ondernemers (PZO) en de zelfstandig ondernemers zonder personeel binnen VNO-NCW en MKB Nederland gaan intensief met elkaar samenwerken. Zij bundelen hun krachten in een nieuw te starten Netwerk Zelfstandig Ondernemers. En ze krijgen daarmee iemand in de Sociaal Economische Raad (SER) die een grote groep zelfstandigen mag vertegenwoordigen. Een echte uitdaging lijkt me, maar een oplossing voor de problemen rondom schijnzelfstandigen zoals bij PostNl is daarmee nog niet gevonden. De groep zelfstandigen (inmiddels meer dan 1 miljoen) is juridisch dan wellicht wel te kwalificeren als ‘werknemer of niet’, de groep is zo divers qua opbouw, positionering en zelfredzaam vermogen, dat er echt een fundamentele herbezinning op de arbeidsrelatie nodig is.

Mooie klus, veel succes!